Jan Schuitemaker te Purmerend

   .

Per circulaire van 15 december 1842, maakte Jan Schuitemaker uit Purmerend aan de boekhanSchuit15Ambachten.jpg (493448 bytes)delaars bekend dat hij, door overname eigenaar is geworden van de leesbibliotheek, boekdrukkerij en boekhandel, tot die datum  gedreven onder de firmanaam D. Broedelet & C° en dat hij die zaak op zijn naam zal voortzetten. Daarbij verwierf Schuitemaker een pand aan de Peperstraat en ook een reeks van 24 centsprenten die Broedelet sinds 1839 onder de titel Prenten-magazijn voor de jeugd in de handel had gebracht.
Schuitemaker is in Nederland de eerste die centsprenten op industriële wijze ging produceren en hij noemt zijn onderneming dan ook Prentenfabriek. Hij herdrukte de prenten van Broedelet; prenten in houtgravure met vrij uitvoerige teksten, waarbij de nadruk meer ligt op de lering, dan op het vermaak. In de volgende 7 jaar laat hij honderden houtgravures maken voor het Prentenmagazijn dat uiteindelijk 194 prenten zal omvatten. Sommige gravures zijn gesigneerd, o.a. de namen D.W. Tollenaar en W. Bal komen voor.


Schuitemaker ging, evenals Broedelet, bij de uitgave van de prenten thematisch te werk. De vaderlandse geschiedenis, de aardrijkskunde, de natuurkunde, de bijbelse geschiedenis, spreekwoorden, zangstukken met muziekschrift en levens van beroemde mannen worden verbeeld en voorzien van informatieve teksten op rijm van de onderwijzer G. van Sandwijk. Hoe zijn prenten door kinderen werden gewaardeerd weten we niet, maar ze vonden zeer ruime verspreiding.*

Hollansche nijverheid en graveerkunst.jpg (443010 bytes)
Zijn doel dat hij in advertenties en circulaires uiteenzet, is massaal en zo goedkoop mogelijk goede en verantwoorde prenten op de markt te brengen. Daarom brengt hij de prenten ongekleurd in de handel, hoewel de concurrentie hem dwingt ze vanaf 1856 ook gekleurd te verspreiden. Schuitemaker liet het niet bij de prenten alleen. Om de dure houtgravures zo rendabel mogelijk te maken, gaf hij ook een zg. magazijn of tijdschrift uit, waarvan ieder kwartaal een aflevering in kwartoformaat verscheen. Jaarlijks werden deze kwartaaluitgaven gebundeld en als boek uitgegeven. Bij de gravures schreef Van Sandwijk uitvoerige teksten die gericht waren aan de wat oudere jeugd.
Tot slot werden de prenten thematisch gebundeld en uitgegeven in de 10-delige serie Groot en Goed.


Schuitemaker was secretaris van het departement Purmerende van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen en in 1850 trachtte hij steun van ’t Nut te verwerven bij de verspreiding van de prenten. Daartoe nam hij deel aan een prijsvraag die ’t Nut is 1853 uitschreef. Om onduidelijk gebleven redenen gaf de Maatschappij de voorkeur aan de inhoudelijk veel zwakkere prenten van A.W. Sythoff te Leiden. Vermoedelijk was Schuitemakers weigering voor de prijsvraag nieuwe prenten te ontwikkelen daarvoor de reden. Hij verklaarde zich bereid zijn prenten zo nodig te vernieuwen en aan te passen, maar achtte de serie zelf compleet. Wel voegde Schuitemaker nog twee prenten aan de reeks toe. In het kader van de bestrijding van het alcoholmisbruik verschenen met de nummers 193 en 194 Gezondheid, vrede, welvaart, deel 1 en 2.

Groot & Goed nr 9, omslag.jpg (63056 bytes)
Na de teleurstellende uitslag van de Nutswedstrijd begon Schuitemaker met een nieuw project. Op aandringen van Purmerender burgemeester Nolthenius, die vond dat een marktplaats niet zonder een eigen krant kon, begon hij met het Algemeen Weekblad; de latere (Schuitemakers) Purmerender Courant.
In 1857 verkocht Schuitemaker zijn Prenten-magazijn aan Dirk Noothoven van Goor te Leiden, die de prenten herdrukte en de serie uitbreidde.

 

Literatuur: KVCS p. 264 en p. 815 en Thijssen 2009
* In een column over oude kinderboeken in de NRC van 2 april 1920 laat Joh. Snelleman zich laatdunkend uit over Schuitemakers Prentenmagazijn en Van Sandwijks teksten, al heeft hij bij sommige onderwerpen ook goede jeugdherinneringen. 


Prentenlijst Prenten-magazijn voor de Jeugd  

Contact SGKJ: hetoudekinderboek@gmail.com ; website: centsprenten@xs4all.nl.  © 2001-2015 A.G.J.M. Borms. Bijgewerkt op 08 januari 2015. Overname, kopiëren en downloaden voor niet-commercieel gebruik van teksten en afbeeldingen is toegestaan onder vermelding van bron SGKJ/AGJMBorms. De Stichting Geschiedenis Kinder- en Jeugdliteratuur is een algemeen nut beogende instelling; bijdragen komen in aanmerking voor (verhoogde) belastingaftrek. Een bijdrage graag op NL88 INGB 0002348552 t.n.v.SGKJ te Voorburg