Schillemans en Van Belkum te Zutphen en

P. van Belkum Az. te Zutphen en Velp  

Cornelis Schillemans (1840-1904), afkomstig uit Dordrecht, vestigde zich in 1862 in Zutphen waar hij de zieltogende boekhandel, drukkerij en uitgeverij van van de familie Thieme overnam. [1] Hij zette het bedrijf voort onder de naam W.J. Thieme en Cie. en wist het bedrijf in korte tijd tot grote bloei te brengen. [2] Het bedrijf richtte zich vooral op de uitgaven van populair wetenschappelijke werken en schoolboeken. Daarnaast werden ook kinderboeken uitgegeven. Grote bekendheid kreeg de firma door de uitgave aardrijkskundige wandkaarten voor het onderwijs. [3]

 

In 1874 werd Piet van Belkum (1853-1941) als eerste bediende in Thieme's Boek- en Muziekhandel door Schillemans in dienst genomen. [4] Van Belkum, opgegroeid in ‘t Old Burgerweeshuis in Leeuwarden, was al op 14-jarige leeftijd  werkzaam in het boekenvak; aanvankelijk bij de firma Kuipers te Leeuwarden, daarna bij Blomhert in Nijmegen. [5] In 1892 werd hij als deelgenoot in de zaak opgenomen waarbij de naam werd gewijzigd in Schillemans en Van Belkum. [6]

Na het overlijden van de Haagse uitgever Joh. Ykema in 1893 werden zijn populaire tijdschriften Voor het jonge volkje en Voor de kinderkamer overgenomen. De succesrijke formule van de tijdschriften, waarvan Piet Louwerse de redacteur was, bleef gehandhaafd.  In datzelfde jaar kwamen Schillemans en Van Belkum met een derde tijdschrift voor de jeugd tussen 8 en ca. 12 jaar: De kinderwereld. Ook hiervan was Louwerse de redacteur.

 

Het tijdschrift werd via de boekhandel verspreid en kostte 30 cent. Was er in de woonplaats geen boekhandel, dan werd het blad voor een meerprijs van een stuiver per aflevering per post toegestuurd.

Cornelis Schillemans overleed in 1903 en Van Belkum nam het bedrijf over dat hij voortzette onder de naam P. van Belkum Az. Tot zijn uitgaven behoorden het dierenboek van Brehm, uitgaven van Portielje over planten, kinderboeken van Simon Abramsz. en Marie Honig, daarnaast gaf hij seriewerken uit in zijn muziek- en  toneelbibliotheek.

 

Van Ykema werden ook de drie series Louwerse’s kinderprenten overgenomen. De series werden herdrukt en omstreeks 1905 zag een vierde serie Louwerse prenten het licht. Qua uitvoering sluit deze serie naadloos aan bij Ykema’s prenten; 6 tot 12 houtgravures en lijnclichés met daarbij vrij omvangrijke gedichtjes op een kinderlijke toon, maar niet moraliserend. De prenten werden in de eigen drukkerij op het grote formaat van 43 bij 55 cm gedrukt. De serie van 24 prenten kostte in de handel f. 1,20. [7] In de fondscatalogus van 1905 werden de prenten expliciet  aanbevolen ‘als belooning voor vlijt en goed gedrag of ter uitdeeling bij school- en andere feesten...’.  

 

Een vijfde serie werd aangekondigd in de sinterklaascatalogus van 1919. Uit advertenties van het NvdB 27-12-1920 blijkt dat deze vijfde serie door Abramsz is geredigeerd en uitgegeven te Zutphen. De catalogus van Van Belkum uit 1920 meldt: ‘Van de fraai uitgevoerde en op best papier gedrukte prenten verscheen de vijfde serie, bewerkt door S. Abramsz., die de kunst verstaat in vriendelijk rijm of vlot proza te zeggen, wat de prenten te zien geven. De prijs is per stel van 24 verschillende nummers slechts f 1.80, dus niet duur in verhouding tot de tegenwoordige prijzen van het drukken en het papier en ook niet duur voor hetgeen er voor gegeven wordt ter verblijding van onze jeugd. De 1e, 2e, 3e en 4e serie zijn uitverkocht.’

Door de papiercrisis als gevolg van de Eerste Wereldoorlog was de prijs fors gestegen. De complete serie kostte in de handel nu f. 1,80 per stel van 24 exemplaren en f. 28,80 per riem. Ook werd vermeld dat de vorige series waren uitverkocht.

 

In 1924 verplaatste Van Belkum de firma naar Velp, waar nog drie prentseries verschenen. Pieter Louwerse was in 1909 overleden maar de zesde reeks uit 1926 bleef vernoemd naar Louwerse al had deze serie een andere redacteur: de onderwijzer en schrijver van kinderboeken Simon Abramsz. (1867-1924). Onder de nieuwe redactie waren de prenten enigszins van karakter veranderd. Ze bleven louter gericht op het bieden van ontspanning door versjes bij kinderlijke plaatjes, maar de onderwerpen waren minder realistisch en vaker ontleend aan de sprookjeswereld en de fantasie. Op de prenten stonden meer en kleinere afbeeldingen, soms wel twintig. De versjes daarbij waren korter en meer dan bij voorgaande series gericht op jonge kinderen van ca. 4 tot 8 jaar.

 

Ook de uitvoering van de prenten veranderde. Het formaat was verkleind tot 37 bij 49 cm en naast zwarte prenten waren er ook in één enkele kleur -bruin of blauw- gedrukt. De houtgravure was grotendeels vervangen door het lijncliché. Op de prenten staan ook veel ‘zwartjes’ en tekeningen die soms gesigneerd zijn met namen als Jan Wiegman, Jan Franse en W. Hardenberg.

 

 advertentie voor Louwerse's prenten

 Witte wereld prent serie 4 nr. 4

Abramsz. gekleurde prenten serie 2 nr. 13

 

Nog twee prentseries onder redactie van Simon Abramsz. verschenen bij Van Belkum te Velp. Deze series was in drie kleuren gedrukt en de illustraties waren naar getekende voorbeelden, vermoedelijk van Jan Sluijters, die veel met Abramsz samenwerkte. Geen van deze illustraties is gesigneerd. Deze laatste series vertonen qua inhoud en uitvoering de grootste samenhang. Ze wekken de indruk niet met hergebruikt materiaal te zijn samengesteld of is met meer zorg uit gebruikt drukmateriaal samengesteld. Deze gekleurde prentserie kostten f 2,40 per stel van 24.

 

Van de eerste serie onder de naam Van Belkum’s gekleurde prenten door S. Abramsz. zijn slechts enkele prenten bekend.

Tot slot publiceerde Van Belkum in 1926 een serie prenten onder de titel Abramsz. gekleurde prenten. Tweede serie. [8]

Piet van Belkum overleed in 1941. Zijn bedrijf werd in 1942 overgenomen  door Arie Rünckel uit De Bilt die het bedrijf als Uitgeverij P. van Belkum tot aan zijn dood in 1956 daar voorzette. Rünckel heeft de prentseries niet opnieuw herdrukt. Hij beperkte zich tot het uitgeven van herdrukken van enkele succesvolle uitgaven van Piet van Belkum Az. Vanaf  1956 was Uitgeverij P. van Belkum in Amsterdam gevestigd als onderdeel van de Uitgevers-compagnie De Branding. [9]

 

Literatuur: KVCS p. 254 en p. 814

 

Prentlijsten

Schillemans & Van Belkum: Louwerse’s kinderprenten, 4e serie

Van Belkums prentseries: Louwerse prenten door S. Abramsz. 5e serie ,  6e serie; gekleurde prenten door S. Abramsz. 1e serie2e serie.  


[1] NNBW I, 1458

[2] Kalkwiek, W.F. en K.A. Kalkwiek, Groeien in de tijd 1792-1992: Geschiedenis van het Zutphense familiebedrijf Thieme, Zutphen, Thieme, 1992

[3] Brink, L en L. Holl, De wereld tussen twee stokken - De geschiedenis van de Nederlandse schoolwandkaarten, Nijmegen: 2007.

[4] KVB. PPA 337:2 Overlijdensadvertentie uit een (Arnhemse?)  krant van 1 maart 1941

[5] NvdB 1927, p. 291

[6] KVB. PPA 337:2

[7] KVB. Fondscatalogi Van Belkum

[8] NvdB 1926, p. 1164.

[9] Arie C. Rünckel (1876-1956) was een zeer productieve tekenaar die o.a. illustraties tekende voor Bulletje en Boonestaak en uitgaven van Callenbach en Van Goor.

Contact SGKJ: hetoudekinderboek@gmail.com ; website: centsprenten@xs4all.nl.  © 2001-2015 A.G.J.M. Borms. Bijgewerkt op 18 januari 2015. Overname, kopiëren en downloaden voor niet-commercieel gebruik van teksten en afbeeldingen is toegestaan onder vermelding van bron SGKJ/AGJMBorms. De Stichting Geschiedenis Kinder- en Jeugdliteratuur is een algemeen nut beogende instelling; bijdragen komen in aanmerking voor (verhoogde) belastingaftrek.