Barent Koene, S. & W. Koene en B. Koene 

te  Amsterdam

 

Er zijn drie boek drukkers bekend met de naam Barent (of Barend) Koene. De oudste werd op 31 augustus 1746 burger van Amsterdam en op 25 juni 1757 lid van het boekverkopersgilde aldaar 1. Kort na 1794 heeft hij bedankt als lid van het gilde 2. Hij werd begraven op 24 januari 1800 3. De prenten verschenen op naam van Barent Koene vermelden als adres : „Boekdrukker op de Lindegragt, Noordzy". Deze prenten zijn verschenen vóór 1781, want in dit jaar wordt het bedrijf omgezet in een compagnonschap en nog in hetzelfde jaar overgedragen aan S. en W. Koene 4.

De zoon van Barent Koene, geboren n oktober 1768 en eveneens Barend gedoopt, kwam in het gilde op 1 oktober 1781 5; hij werd niet opgenomen in het bedrijf van zijn vader, en was van 1787 tot 1796 werkzaam als boekbinder op de Haarlemmerdyk 6. Deze Koene heeft geen volks- of kinder-prenten uitgegeven.

Wie waren deze S. en W. Koene, die het bedrijf van Barent Koene senior hebben overgenomen? Van Steven Koene is bekend, dat hij Amsterdams burger werd op 19 mei 1784 en lid van het boek-verkopersgilde op 7 december 1795 7. Over W. Koene hebben we geen inlichtingen gevonden. De firma S. en W. Koene bleef gevestigd pp de Lindegracht tot circa 1800 8. Ze werd omstreeks die tijd overgebracht naar de Boomstraat. Op de prenten uitgegeven door S. en W. Koene komen beide adressen voor.

Barend Koene, zoon van Steven, was reeds vóór 1810 firmant van de firma S. en W. Koene 9. Volgens Waller heeft hij zich in 1814 op eigen naam gevestigd en was hij werkzaam tot 1830 10. Deze Barend Koene vermeldt zijn doopnaam op zijn uitgaven steeds verkort : „B. Koene, boekdrukker in de Boomstraat". In de Cartotheek Enschedé 11 staan gedateerde uitgaven vermeld van B. Koene, waarvan de oudste de datum 1817 en de jongste de datum 1829 vertoont.

De firma Koene heeft gedurende drie geslachten veel volksboeken en talrijke volks- en kinder-prenten gedrukt en herdrukt. Veel van deze volksboeken zijn bekende prozabewerkingen van mid­deleeuwse ridderromans : De Vier Heemskinderen, de Ridder metter Zwane, De Historie van Floris en Blanchefleur en dergelijke meer.

Bij het betrekkelijk gering aantal prenten dat uit het fonds Koene bewaard is gebleven, bevinden zich talrijke afdrukken van oudere gravures.

We vermelden vooreerst de twee zeer mooie 16e-eeuwse ruiterportretten, het ene van keizer Karel V, het andere van Karel van Orléans, welke dan door B. Koene en S. en W. Koene (nr. 42) zijn herdrukt als Sint-Nicolaasprenten. Deze prenten maakten deel uit van een uitgebreide reeks portretten van vorstelijke personages uitgegeven te Antwerpen in de eerste helft van de 16e eeuw, de meeste door Hans Liefrinck, enkele door Sylvester van Parijs; sommige prenten uit deze reeks vertonen het monogram van Cornelis Anthonisz 12.

In het fonds Koene zijn drie prenten bewaard, gesigneerd met het monogram van Arnoud Nicolai 13 : de eerste (S. & W. Koene nr. 18 met 16 hsnn.) stelt voor de fabelen van Esopus, de tweede (S. & W. Koene nr. 62 met 20 hsnn.) werd voorgesteld als reisbeschrijving van Pierlala}en de derde (B. Koene, z. nr., 20 hsnn.) met titel Kom Vrindjes Hier zijn twintig mooie printjes werd aangeboden als (een aardig allerlei). Deze drie kinderprenten zijn samengesteld met gravures gemaakt in opdracht van Christoffel Plantijn voor het boek Centum Fabulae van Gabriele Faerno, verschenen te Antwerpen in 1567 14.

De Bijbelprent nr. 51 van S. & W. Koene, herdrukt als nr. 15 door B. Koene, bevat zestien 16e-eeuwse houtgravures gesigneerd TL, een ons onbekende monogrammist. De herdruk van een andere zeer merkwaardige 16e-eeuwse prent, het Rattenschip van S. & W. Koene (z. nr., met titel : „Kinders wie heeft dit oyt verzonnen || Dat Ratten den kryg met de Katten begonnen"), heeft deze uitgevers heel wat last veroorzaakt. Uit een handschrift bij deze prent bewaard op het Rijksprentenkabinet te Amsterdam, blijkt dat de uitgevers in februari 1797 voor het „Comité voor Waakzaamheid" gedaagd werden op beschuldiging een spotprent op de Patriotten te hebben uitgegeven. De satirische voorstelling van de oorlog tussen ratten en katten, waarvan reeds voorbeel­den voorkomen op de randversieringen van de middeleeuwse miniaturen 15, werd aangezien als „een revolutionaire en rustverstoorende Print die op hun patriotten of keiser nu in deese tijd toepasselijk gemaakt is...". Alle exemplaren van deze prent werden in beslag genomen. S. & W. Koene hadden deze plaat gekocht op de auctie Kannewet in 1781.

Op deze veiling hadden zij nog veel meer hout­blokken gekocht. Dit blijkt uit de talrijke prenten in het fonds Koene, die ons reeds bekend zijn uit het fonds Kannewet. Bij de prenten van Koene komen zelfs herdrukken voor uit het fonds Kannewet, welke in dit fonds zelf niet bekend zijn. Dit is b. v. het geval met de mooie prent van S. & W. Koene met 4 afbeeldingen van regionale klederdrachten, (z. nr. Zie hier de aloude deftigheid...) en gesigneerd WH. Deze initialen zijn afkomstig van een houtgraveur die verschillende prenten gegraveerd heeft voor het huis De Groot. Deze prent zal oorspronkelijk wel behoord hebben tot het fonds De Groot en via Kannewet in het bezit gekomen zijn van S. & W. Koene.
Behalve vele oude en bekende prenten hebben de Koene's ook verhalen in beeld gebracht waar­van ons geen andere uitgaven bekend zijn. Deze prenten zijn voorzien van welsprekende titels : Frontyn, de Wyve-beul genaamd (S. & W. Koene 4), Jonge jeugd, hier ziet gy thans; Hoe de oudejochem Jans, En zyn Huisvrouw Anneke Zare, Twee berugte snaaken waaren (S. & W. Koene 2^),Jeroen Pompoen en Rozalinde, Was inderdaad een aardig Paar; Gy zult in deeze Printjes vinden, Hoe zeldzaam hun ver­keering waar. (S. & W. Koene 82).
Ook verschenen er gelegenheidsprenten in het fonds Koene : Zegen-Zang op het huwelijk van prinses Frederica Louisa Wilhelmina van Oranje met erfprins Carel George August van Brunswijk, 1790 (S. & W. Koene z. nr.), Neerlands Vreugde dagen; Of de Feestviering van het plechtig Trouwverbond van Z. K. H. Willem Frederik Kroonprins van Oranje met Mevrouwe de Grootvorstinne Anna Paulowna: En Hoogst deszelfs Heuchelijke aankomst in de Nederlanden in 1816 (B. Koene z. nr.). Aansluitend bij deze gelegenheidsprenten gaf B. Koene ook losbladige gelegenheidsliederen uit als de Vreugde-Zang bij de landing en blijde intrede van prins Willem Frederik in 1813 en de Treur-zang, \\ Behelzende een getrouw verhaal van de moorden, Rooveryen en Plunderingen; \\ gepleegd door de Franschen troupen te \\ Woerden. \\ Van den 24sten tot den 2jsten November 1813 (Muller 5882).


Het is wel jammer, dat meer dan de helft van dit merkwaardige fonds verloren is gegaan en onbekend gebleven. Na het ophouden van dit bedrijf zijn een aantal houtgravures uit het fonds Koene terechtgekomen in het fonds van de Erven der Wed. H. Rynders. 

Uit De meyer 1962

1 Gem. Archief A'dam, Gildeboek Boekverkopers, blz. 17, nrs. 65-66. — 2 Bibl. Vereeniging, Gildearchief n° B, 70. Register van leden, blz. 160. — 3 Gem. Archief A'dam, Begraaf b. — 4 Waller, Biogr. Woordenb., blz. 459. — 5 Gem. Archief A'dam. 6 — Waller, Biogr. Woordenb., blz. 459. — 7 Gem. Archief A'dam, Gildearchief nrs. 65-66, blz. 260. — 8 Een Nieuwe Historie van Fortunatus Borse, bij S.W. Koene op de Lindegragt, 1796. Een schoone Historie van de Verduldige Helena bij S.W. Koene in de Boomstraat, 1804. — 9 Bibl. Vereeniging, Gildearchief n° B 70, blz. 169. — 10 Waller, Biogr. Woordenb., blz. 459. — 11 Bibl. Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels te Amsterdam. —  12 Nijhoff, Houtsneden, deel tekst, blz. in. — 13 Zie Biographie Nationale, XV, 1899, blz. 663-671. — 14 Tekst van de titelpagina van de uitgave van 1572 (Antwerpse stadsbibliotheek) : Centum || Fabulae || ex || Antiquis au- || ctoribusde- || lectae, || et || a Gabriele Faerno || Cremonensi carmi- || nibus explicatae, \\Antwerpiae \\Exojfidna Christoph. \\ Plantini, MDLXXII. 15 Zie Iconografie, hoofdstuk Allegorische prenten, dierenallegorieën


Literatuur: KVCS p. 202 en p. 773


Prentenlijst

Contact SGKJ: hetoudekinderboek@gmail.com ; website: centsprenten@xs4all.nl.  © 2001-2015 A.G.J.M. Borms. Bijgewerkt op 05 januari 2015. Overname, kopiëren en downloaden voor niet-commercieel gebruik van teksten en afb. is toegestaan onder vermelding van bron SGKJ/AGJMBorms. De Stichting Geschiedenis Kinder- en Jeugdliteratuur is een algemeen nut beogende instelling; bijdragen komen in aanmerking voor (verhoogde) belastingaftrek.