Het drukkersbedrijf
Chs. Gordinne & fils in Luik stond aan het eind van de 19e
eeuw onder leiding van Charles Conrard Gordinne (1842-?), achterkleinzoon van de
oprichter Charles Alexandre Gordinne. Sinds de oprichting in 1830 drukte het
bedrijf handelsdrukwerk, zoals catalogi, visitekaartjes, briefpapier en
notablokken.Vanaf 1894 drukte het bedrijf ook kinderprenten. Charles Ferdinand
verbond aan de drukkerij een uitgeverij van geïllustreerde boeken. [1] Na de moeilijke periode in de oorlogsjaren 1914-1918 groeide het bedrijf -nu onder leiding van Charles’zonen Eugène en Gustave- sterk. Het telde in de jaren 1920 meer dan 200 medewerkers. De uitgeverij onder de naam Imagéries Gordinne richtte zich steeds meer op de markt voor geïllustreerde kinderboeken. De drukkerij leverde behalve boeken en centsprenten ook heiligen- en devotieprentjes, decalcomanieplaatjes, ansichtkaarten en devinettes of raadsel- en zoekplaatjes. [2] Er werden affiches gedrukt als reclamemateriaal voor bioscopen, sportevenementen en producten, onder andere voor autobanden van Englebert. In 1935 begon de uitgeverij met de uitgave boeken met stripverhalen onder de serienaam Chagor, afgeleid van Charles Gordinne. Hiervoor werden vooral Franse schrijver-tekenaars aangetrokken. Het overgrote deel van de productie werd in Frankrijk afgezet. [3] In 1936 verscheen het stripverhaal Dako, le corsaire van Robert Rigot. In enkele plaatjes levert de schijver-tekenaar scherpe kritiek op het fascisme, het nationaal-socialisme, het socialisme en het nationalisme. Met een knipoog naar de kinderen werd ook het Dakotisme gekritiseerd. Tijdens de mobilisatie voor de Tweede Wereldoorlog staakte het bedrijf zijn activiteiten. De portiersfamilie werd belast met het toezicht en de bewaking van de bedrijfsgebouwen en het inventaris. Directeur Gustav Gordinne vluchtte naar Frankrijk, maar werd onderweg doodgereden.
Albert Hemmerlin, de aangenomen zoon van Eugène Gordinne, kreeg de leiding over het bedrijf en in 1941 hervatte de firma de productie. De herstart verliep moeizaam door het gebrek aan papier en liquiditeit en door problemen met de bezetter. Samenwerking met de drukkersfirma Protin et Vuidar moest deze moeilijkheden het hoofd bieden. Na de oorlog gingen de drukkerijen van beide bedrijven op in de Société d’Impression de Rotatives en Couleurs (SIREC) . In 1944 werd het
eerste kinder-striptijdschrift Mustang opgericht. Duitsers werden in de strips
belachelijk gemaakt en Hergé, die in de oorlog voor Le Soir werkte werd bij
Gordinne niet als medewerker geaccepteerd.
Geïnspireerd door het succes van Walt Disney richtte Hemmerlin een studio op voor tekenfilms. In augustus 1945 ging de eerste film Voyage imprévu met de stripheld Wrill in de hoofdrol in première. Rond de film was veel merchandising met beeldjes, abc-boekjes, kleur- en knipplaten enz. Desondanks was de film geen succes. [4] Door onvoorzichtigheid van een medewerker met het brandbare filmmateriaal brandde in 1946 de studio af en eindigde het de productie van tekenfilms. Tussen 1930 en 1954 verschenen 125 stripalbums geleverd door 40 tekenaars. De tijdschriften verschenen na de oorlog in oplagen van 100.000. Arbeiders die het met overwerk verdiende extra geld goed konden gebruiken, werkten veelal van 6 uur ’s morgens tot 10 uur ’s avonds. Vanaf 1950 werkte het bedrijf steeds meer in opdracht van Franse uitgevers zoals Hachette. Van de persen kwamen 5000 albums per dag, die door 14 bindmachines van een band werden voorzien. Eind vijftiger jaren kwam SIREC in de problemen. Het machinepark was verouderd en de concurentie op de stripmarkt was hevig. De onverwachte devaluatie van de Franse franc deed het bedrijf financieel de das om. André Vuiton sloot in 1959 het bedrijf dat nog 50 werknemers telde.[5] Albert Hemmerlin trok zich terug in Chevron, een gehucht in de Ardennen. Daar richtte hij de uitgeverij Hemma op. Deze groeide uit tot de grootste uitgever van fabrieksprentenboeken in het Franse taalgebied. In 2007 werden meer dan 20 miljoen boeken in 80 landen en in 30 verschillende talen afgezet. [6]
Gordinne heeft enkele reeksen prenten uitgegeven. Een grote reeks van ca. 550 prenten met Franse onderschriften. Daarnaast zijn -alle?- prenten ook met Nederlandse tekst uitgegeven, meestal met behoud van de nummering, maar er zijn ook prenten bekend met een afwijkend volgnummer. Het Nederlands van de onderschriften is vaak slecht uit het Frans vertaald. De stripverhalen gebaseerdop de sprookjes van 1001 nacht zijn soms onbegrijpelijk door de slechte redactie van de teksten. Oplagecijfers van
de centsprenten zijn niet bekend. Qua uitvoering zijn de prenten zeer
verschillend. Taferelen zijn vaak in
Een aantal prenten zijn gecopieerd naar voorbeelden van andere uitgevers. Zo is Ali-Baba (nr. 541) gecopieerd naar de prent van Pinot (nr. 430). Naast tekenaars die aan de drukkerij waren verbonden trok Gordinne ook professionele Belgische en Franse tekenaars aan voor het tekenen van de prenten. Hierbij waren o.a. Hubert Wolff, Jules Maurol, Louis Doës en Jo Lamouche. Beiden laatsten hadden ook kinderprenten voor de firma Brepols getekend. Een aantal prenten uit deze reeks is opnieuw getekend en uitgegeven. Mogelijk gebeurde dit nadat in 1946 het drukmateriaal verloren ging bij de brand, waarbij ook het atelier en veel productiemateriaal verloren ging. Gordinne drukte ook een reeks Devinettes van tenminste 20 bladen met 16 zoekplaatjes in blokken van 4 gegroepeerd en genummerd. Deze zoekplaatjes zijn voorzien van een tweetalige onderschriften. Door de concurrentie van goedkope geïllustreerde kinderboeken, de stripverhalen en striptijdschriften liep de verkoop van centsprenten zo zeer terug dat Gordinne ze als reclamemateriaal op de markt bracht. Daarvoor werd de rand of de achterkant voorzien van reclameopdrukken. Zo verschenen twee series van 20 en 25 prenten met reclameopdrukken voor boekhandel M.D. de Lange te Veendam. Ook waren er prenten waarbij het product zelf in de verhalen een rol speelde, zoals voor het zuiveringszout Hygie. In de verhalende prenten wordt de deugd steevast beloont en de ondeugd gestraft. Stoute kinderen krijgen slaag of gaan zelfs naar de gevangenis. De vanzelfsprekendheid waarmee kinderen worden geslagen is opvallend, soms worden ze zelfs uitgekleed, vastgebonden en geslagen (nr. 140). Dit wordt gebracht als de verdiende straf voor kattekwaad. Misschien is het bedoeld als ‘Smeerpoets-pedagogie’, waarbij kinderen straffen krijgen die niet in verhouding staan tot hun vergrijpen. Bij Gordinnes prenten is echter de relativerende humor van de Smeerpoetsverhalen meestal zoek.
Opvallend is het grote aantal verhalen dat in het Oosten speelt: Turkije, Perzië en de Arabische landen. Ook zijn er prenten met verhalen die in het koloniale Afrika spelen. Verhalen zijn soms gezocht of absurd zonder leuk te zijn, zoals Een rat in de maan (nr 137). Een aantal prenten heeft het leven en werk van militairen tot onderwerp. In de meeste teksten wordt de krijg geromantiseerd en vergoelijkt. Doel lijkt met de centsprenten het militaire bedrijf te propageren, zoals dat ook in Frankrijk gebeurde. Een enkele prent maakt gewag van de nadelen van de strijd. Nogal wat onderwerpen zijn aan de Franse militaire geschiedenis ontleend. Een aantal prenten (nrs. 351-355) heeft de Boerenkrijg in Zuid-Afrika tot onderwerp. Gordinnes sympatie voor de Boeren klinkt daarin duidelijk door. Het prentfonds van Gordinne was indrukwekkerder door haar omvang, dan door de kwaliteit van de prenten. Dat betreft de keuze en uitwerking van veel onderwerpen, maar ook van de Nederlandse teksten en de druk.
literatuur: KVCS p. 176 en p. 751, Evrard 1992
[1] Evrard 1992, pp. 7-9. [2] Bij decalcomanieplaatjes kan de afbeelding door wrijven op een ander materiaal worden overgebracht. Devinettes zijn plaatjes waarbij een voorwerp of persoon in de tekening verborgen zit [3] Evrard, Op. Cit., p. 25. [4] Evrard, Op. Cit., p. 38. [5] Evrard, Op. Cit., p. 67. [6] www.junglebook-collection.nl/ geraadpleegd op 14-2-2008.
|
